Hoe vaak merken we in het onderwijs wel niet dat een goedbedoelde handeling toch niet het gewenste resultaat oplevert? De dramadriehoek biedt inzicht in zulke situaties, zoals het volgende voorbeeld laat zien.
| Meneer Pietersen is een toegewijd docent Engels. Hij merkt dat veel leerlingen vaak hun werkbladen vergeten. Er is collectief afgesproken dat docenten geen extra kopieën maken, om leerlingen te leren zelf verantwoordelijkheid te nemen. Toch maakt hij extra kopieën, omdat hij bezorgd is dat ze anders achteropraken. Klinkt dit herkenbaar? |
Een klassiek voorbeeld van gedrag dat zich afspeelt in de dramadriehoek.
De dramadriehoek is een concept uit de transactionele analyse (TA), een psychologische theorie ontwikkeld door Eric Berne in de jaren 1950. Deze theorie laat zien hoe mensen vaak op een vaste manier met elkaar communiceren, zonder het echte probleem te benoemen/ aan te pakken. Het patroon is vaak moeilijk te doorbreken en zorgt ervoor dat mensen zich vaak slecht voelen (vandaar de naam ‘drama’driehoek), omdat het echte oplossingen in de weg staat en / of spanningen in relaties kan veroorzaken.
Karpman (1968) ontdekte dat er in deze communicatie, die zich afspeelt in de dramadriehoek, steeds drie rollen aanwezig zijn:
Aan de hand van een tweede voorbeeld worden de rollen toegelicht
| Collega’s Marieke en Jeroen zijn in de docentenkamer aan het overleggen over hun klas. Marieke voelt zich overbelast. Ze klaagt dat ze te veel werk heeft en niet genoeg ondersteuning krijgt. Jeroen probeert haar te helpen door taken over te nemen en oplossingen te bieden. Maar wat hij ook doet, Marieke blijft klagen, waardoor Jeroen het gevoel krijgt dat zijn hulp niet gewaardeerd wordt. Jeroen merkt dat hij Marieke steeds meer begint te ontwijken en de situatie begint wat te schuren. |
De rollen zijn:
Wil je de patronen van de dramadriehoek op jouw school doorbreken? Het begint allemaal bij het herkennen van de patronen in de praktijk. Dit helpt je weerstand en frustratie te verminderen, waardoor je kunt bijdragen aan een professionele schoolcultuur. Doe je dit goed, dan stap je van de dramadriehoek in de groeidriehoek, waarover zo meer.
Laten we nog eens naar een ander voorbeeld kijken.
| Tim zit in havo 4 en heeft de deadline voor het inschrijven van een hertentamen geschiedenis gemist. Er is op school weliswaar meerdere keren uitgelegd hoe je je online kan inschrijven, dat jij daar zelf voor verantwoordelijk bent en dat er een harde deadline is voor de inschrijvingen. Tim heeft de berichten hierover niet gelezen en is boos als hij er achter komt dat hij niet op de lijst met herkansers staat. Hij moppert : ‘Wat een waardeloos systeem!! Ik heb toch verteld aan mijn docent geschiedenis dat ik het tentamen wil herkansen, nou dan is het toch duidelijk?!’ Thuis doet hij zijn beklag: “Hoe moet het nu met mijn cijfer voor geschiedenis?" “Hoe kon ik nu weten dat je je online moet inschrijven?" Vader hoort het aan en zegt: Dit lijkt inderdaad echt nergens op! Ik zal wel eens even bellen met je mentor, want het kan toch niet zo zijn dat je nu je hertentamen niet kan maken” |
Je ziet dus dat de rollen kunnen verschuiven, naarmate de situatie verandert. De vader van Tim belt met de mentor en verwijt de school dat Tim nu echt alle motivatie kwijt is om nog te werken aan het vak geschiedenis. Dit voorbeeld laat zien hoe de rollen verschuiven naarmate de situatie verandert. De vader van Tim gaat van redder naar aanklager
De rollen van redder, aanklager en slachtoffer kun je vaak herkennen aan de uitspraken die zij doen. De redder biedt aan werk over te nemen, de aanklager wijst aan wat er mis is, en het slachtoffer geeft de schuld aan een ander.
Op welke van de onderstaande uitspraken betrap jij jezelf weleens?
De dramadriehoek is een spel waar je zomaar in terecht kunt komen. Voordat je het weet, word je erin meegezogen. Alhoewel je van rol kunt veranderen naarmate de situatie verandert, hebben mensen vaak een voorkeursrol in de dramadriehoek. Een rol waar ze van nature wat vaker in terecht komen. Zelf schiet ik geregeld in de redderstand; als er iemand bij mij komt met een probleem, heb ik al snel een oplossing, terwijl diegene er niet om vraagt. In eerste instantie lijkt dat helemaal oké. Ik voel me goed, omdat ik iets voor een ander doe. Dat is toch zeker geen probleem?
Toch wel, want door de redder te spelen, ontneem ik de ander de kans om zijn eigen verantwoordelijkheid te pakken en dus te groeien. Ook ga ik onbedoeld boven hem staan: ‘Ik doe dit wel voor je’. Stel nu dat de ander klaagt dat hij niet blij is met mijn hulp, waardoor ik gefrustreerd raak. Voordat ik het weet, schiet ik in de rol van de aanklager. Uiteindelijk groeit geen van beide personen in deze situatie. We staan niet in contact met elkaar, en ons welbevinden neemt af. Ook de situatie van Tim leidt niet tot groei. Doordat zijn vader contact opneemt met zijn mentor, leert Tim niet zelf verantwoordelijkheid te nemen voor zijn gedrag.
In plaats van te leren van zijn fouten, krijgt hij alle steun van zijn ouders en voelt hij zich gerechtvaardigd om slachtoffer te zijn. Vader houdt hier (waarschijnlijk onbedoeld) de groei van Tim tegen. Al met al ontbreekt er positieve communicatie, terwijl dit juist noodzakelijk is voor groei en verbetering. Hetzelfde geldt voor de leerlingen van meneer Pietersen: zolang meneer Pietersen de redder blijft spelen, door extra werkbladen te printen, zullen de leerlingen geen verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen gedrag. In het voorbeeld van Marieke en Jeroen; Marieke leert niet zelfstandig om een oplossing te vinden voor haar overbelasting. Jeroen raakt uiteindelijk gefrustreerd doordat hij continu in de redderstand schiet, dit niets oplost en daardoor in de rol van aanklager terechtkomen.
In veel visie plannen van scholen staat dat het onderwijs gericht is op het ontwikkelen van leergierige, zelfstandige, verantwoordelijke, respectvolle en kritisch denkende leerlingen. Om dit gedrag bij leerlingen en studenten te bevorderen, vraagt dit van ons als professionals om gedrag dat hieraan bijdraagt. Gedrag vanuit de dramadriehoek belemmert groei en leren en is in een professionele cultuur disfunctioneel. Lees meer hierover in de blog over professioneel gedrag.
Nu er meer inzicht is in de dramadriehoek en hoe deze dynamiek zich in het onderwijs afspeelt, is het goed om te weten dat er manieren zijn om hieruit te stappen. Blog 2 gaat dieper in op hoe de overgang gemaakt kan worden van de dramadriehoek naar de groeidriehoek. Daarbij worden praktische stappen besproken om patronen te doorbreken en een positievere sfeer te creëren binnen een team of klas. Benieuwd hoe dit voor een school of team kan werken? Bij LeerGewoonte bieden we trainingen aan en begeleiden we teams om te ondersteunen bij gezonde communicatie en groei.
Tot volgende week met blog 2! 😄👋
Meer leren over de professionele schoolcultuur? Bekijk onze opleiding.
Karpman, S. B. (1968). Fairy tales and script drama analysis. Transactional Analysis Bulletin, 7(26), 39–43.