Motiverende gespreksvoering in het onderwijs: Een startersgids voor docenten

De meeste docenten hebben voor het docentschap gekozen omdat ze leerlingen iets willen leren. Echter, in een systeem dat beoordelingen verlangt, richten docenten zich op het voorbereiden voor toetsen en raken leerlingen verstrikt in het leren voor cijfers. Dit systeem zet de basisbehoeften van motivatie onder druk: leerlingen voelen zich gecontroleerd, waardoor hun behoefte aan autonomie niet wordt vervuld. De constante beoordelingen leiden tot gevoelens van incompetentie bij de leerlingen. Bovendien schaadt de voortdurende focus op het belang van de toets de relatie tussen docent en leerling. Tel hierbij op dat pubers van nature snel afgeleid zijn doordat hun aandacht gericht is op zichzelf, leeftijdsgenoten, nieuwtjes en directe bevrediging [1].

In deze context van afnemende motivatie en toenemende afleiding worden docenten dagelijks geconfronteerd met uitdagingen zoals gebrek aan betrokkenheid van leerlingen, weerstand, en gedragsproblemen [2,3,4,5]. Een veelvoorkomende reactie hierop is de 'oplossingsreflex', waarbij docenten snel met een, goedbedoelde, oplossing komen. Denk aan aanwijzingen geven (“kun je het niet zo doen?”), directief gedrag (“je moet beter opletten”), of straffen (“je moet je mond houden”). Dit soort reacties kunnen echter de weerstand en demotivatie vergroten en de kans op verandering verkleinen.

In plaats van het aanbieden van oplossingen of het focussen op straf, biedt Motiverende Gespreksvoering (MVG) een alternatieve benadering die zich richt op het stimuleren van intrinsieke motivatie en het faciliteren van gedragsverandering [6]. MVG stelt docenten in staat om korte, krachtige gesprekken te voeren die rechtdoen aan de basisbehoeften van motivatie. Dit leidt tot meer betrokkenheid en commitment voor doelen die je leerlingen helpt om te formuleren en te behalen [7]. In deze blog duiken we in de wereld van MVG, verkennen we de wetenschap erachter, en ontdekken we hoe het kan worden toegepast in het onderwijs. Of je nu een ervaren docent bent of net begint, de inzichten en technieken die hier worden gedeeld, kunnen je helpen om écht contact te maken met je leerlingen en hen te begeleiden naar positieve veranderingen in hun leertraject.

Disclaimer: om dit document beknopt te houden ben ik niet volledig in de stappen.

Wat is Motiverende Gespreksvoering (MVG)?

Motiverende Gespreksvoering (MVG) is een gespreksmethodiek die diep verankerd is in het respecteren van de autonomie van de ander. Ontwikkeld en verfijnd door Miller en Rollnick in de afgelopen 30 jaar, heeft MVG zich bewezen als een effectieve gespreksstijl in diverse domeinen, variërend van de gezondheidszorg tot het onderwijs [6,8,9]. De kracht van MVG ligt in het stimuleren van autonomie, waardoor de betrokkenheid bij het doel toeneemt, de competentie te vergroten door de aan te sluiten bij de sterke eigenschappen van de leerling en dat vanuit een empathische relatie [6].

Het fundament van MVG is het idee dat mensen effectiever worden gemotiveerd door inzichten die ze zelf ontwikkelen dan door externe argumenten of druk [10] (ook een quote van Blaise Pascal). In plaats van leerlingen directief te vertellen wat ze moeten doen, stelt MVG docenten in staat om leerlingen te begeleiden in hun eigen reflectieproces. Hierbij gaat het niet om het snel 'repareren' van problemen, maar om het creëren van een gesprek waarin leerlingen worden aangemoedigd om zelf tot inzichten te komen. En hoewel dit intensief klinkt, kunnen zelfs korte, gerichte gesprekken al een significant verschil maken in de motivatie en betrokkenheid van leerlingen.

De essentie van MVG

De essentie van MVG kan samengevat worden in een grondhouding, processen en kernvaardigheden. Deze stappen bouwen op en moeten bewaakt worden. Als dit niet is gelukt, moet soms een stap terug gedaan worden, afhankelijk van de behoeften van de leerling en de context van het gesprek [6].

Vier processen van MVG

1. Verbinden (Engaging):

Binnen MVG staat centraal dat docenten leerlingen gidsen naar hun eigen inzichten, motivaties, en ambities. Met behulp van oprechte nieuwsgierigheid, acceptatie en compassie probeer je te zorgen voor een empathische relatie in een gesprek. Acceptatie in deze context betekent niet het klakkeloos goedkeuren van elk gedrag, maar het erkennen van de gevoelens, gedachten en perspectieven van de leerling zonder oordeel. Verder is het van belang om de leerling als een gelijkwaardige partner te zien in het leerproces.

2. Focus Aanbrengen:

Als gids help je de leerling om focus aan te brengen in het gesprek. Dit proces wordt vaak bemoeilijkt door ambivalentie, het gelijktijdig ervaren van tegenstrijdige gevoelens of gedachten.

3. Ontlokken van verandertaal:

MVG stimuleert verandertaal, uitspraken van leerlingen die wijzen op hun bereidheid en wens om te veranderen. Tegenover verandertaal staat behoudtaal, waarbij leerlingen uitspraken doen die hun huidige gedrag of standpunt bevestigen.

4. Plannen:

In deze fase helpt de docent de leerling bij het maken van concrete plannen voor verandering. Het gaat hierbij niet om het opleggen van een plan, maar om het samen met de leerling ontwikkelen van een strategie die aansluit bij zijn of haar motivaties en ambities [6].

Vier Kernvaardigheden van MVG

De kernvaardigheden van MVG zijn essentiële instrumenten die docenten in staat stellen om de vier stappen van MVG effectief toe te passen in gesprekken met leerlingen.

Open Vragen Stellen:

Open vragen nodigen leerlingen uit tot reflectie en geven hen de ruimte om hun gedachten, gevoelens en perspectieven te delen. In plaats van te zeggen "Als je nu niet oplet, haal je een onvoldoende voor dit vak", zou een docent kunnen vragen "Wat denk je dat je kunt doen om de stof beter te begrijpen?".

Reflectief Luisteren:

Reflectief luisteren is het actief en empathisch luisteren naar de leerling en het vervolgens teruggeven van wat je hebt gehoord. Je probeert oprecht te gissen naar wat de leerling eigenlijk bedoelt te zeggen.

Bevestigen:

Bevestigingen zijn positieve uitspraken die de inspanningen, waarden en positieve eigenschappen van de leerling erkennen. Ze versterken het zelfvertrouwen van de leerling en daarmee de basisbehoefte aan competentie.

Samenvatten van Verandertaal:

In een gesprek over gedrag hoor je bij de leerling zijn ambivalentie terug, je hoort dus behoudtaal en verandertaal. In beeldspraak; je krijgt onkruid en wat bloemen. In een samenvatting maak je van alle losse bloemen een boeket; alle verandertaal en positieve eigenschappen die je in het gesprek gehoord hebt, spreek je nog een keer uit. Dit versterkt de motivatie en maakt de weg vrij om een concreet plan te maken voor gedragsverandering [6,11].

Praktische Toepassingen van MVG in het Onderwijs

Nu de essentie van MVG is opgehelderd, gaan we kijken naar een paar concrete gespreksvoorbeelden. In ieder van de volgende drie voorbeelden wordt de MVG-aanpak toegepast door eerst aan verbinding te werken, vervolgens te focussen op het dilemma, daarna verandertaal te ontlokken en tenslotte samen te werken aan een oplossing. In de voorbeelden wordt steeds aangegeven welke vaardigheid gebruikt wordt. Het doel is om de leerling te begeleiden in het verhelderen van zijn of haar eigen motivaties en ambities. In het vierde voorbeeld wordt getoond hoe je met een empathische blik een ander perspectief op een leerling kunt krijgen.

Voorbeeld 1: Het Vak Dat Niet Boeit

Leerling: "Ik zie het nut van geschiedenis echt niet in. Waarom zou ik me druk maken over wat er in het verleden is gebeurd?"

Docent (Verbinden met Open Vragen): "Wat maakt dat je zo denkt over geschiedenis?"

Leerling: "Het voelt gewoon als oude verhalen. Ik zie niet in hoe het relevant is voor mijn leven nu."

Docent (Reflectief Luisteren): "Dus je hebt het gevoel dat geschiedenis niet direct relevant is voor jouw dagelijks leven?"

Leerling: "Ja, precies. Ik wil dingen leren die ik echt kan gebruiken."

Docent (Bevestigen): "Ik waardeer je eerlijkheid en je verlangen om praktische kennis op te doen. Laten we samen kijken hoe we geschiedenis voor jou relevanter kunnen maken."

Docent (Open Vragen Stellen): "Zijn er onderwerpen of gebeurtenissen uit het verleden die je wel interessant vindt of waar je meer over zou willen weten?"

Leerling: "Nou, ik hoorde laatst iets over de Tweede Wereldoorlog en dat vond ik wel interessant."

Docent (Reflectief Luisteren): "Dus er zijn bepaalde onderdelen van geschiedenis, zoals de Tweede Wereldoorlog, die je aandacht trekken. Wat maakte dat specifieke onderwerp interessant voor je?"

Leerling: "Ik weet het niet precies. Misschien omdat het nog niet zo lang geleden is en ik erover heb gehoord van mijn grootouders."

Docent (Bevestigen & Samenvatten van Verandertaal): "Het is mooi om te horen dat je een connectie kunt maken tussen de verhalen van je grootouders en wat je in de klas leert. Geschiedenis helpt ons om de wereld om ons heen beter te begrijpen, inclusief onze eigen familiegeschiedenis. Misschien kunnen we samen kijken hoe we andere onderwerpen in de geschiedenis kunnen koppelen aan dingen die voor jou persoonlijk relevant zijn."

Voorbeeld 2: Het vak is te moeilijk

Leerling: "Ik snap wiskunde gewoon niet. Het is te moeilijk."

Docent (Verbinden met Open Vragen): "Kun je me een specifiek onderwerp of vraagstuk noemen waar je moeite mee hebt?"

Leerling: "Algebra. Ik raak altijd in de war met de formules."

Docent (Reflectief Luisteren): "Dus vooral bij algebra raak je in de war en vind je het lastig om de formules te begrijpen?"

Leerling: "Ja, dat is het."

Docent (Bevestigen): "Ik waardeer dat je specifiek kunt aangeven waar je moeite mee hebt. Laten we samen kijken naar de formules en zien hoe we het voor jou duidelijker kunnen maken."

Leerling: "Maar ik heb het al zo vaak geprobeerd. Ik snap het gewoon niet."

Docent (Reflectief Luisteren): "Het klinkt alsof je je echt gefrustreerd en ontmoedigd voelt door algebra."

Docent (Open Vragen Stellen): "Wat heb je tot nu toe geprobeerd om het te begrijpen?"

Leerling: "Ik heb het boek gelezen, opgelet, aantekeningen gemaakt, maar ik kan het gewoon niet."

Docent (Reflectief Luisteren & Bevestigen): "Je hebt echt je best gedaan en verschillende strategieën geprobeerd. Dat toont je inzet en vastberadenheid."

Docent (Open Vragen Stellen & Verbinden): "Van welk onderdeel in Wiskunde voel je je wel relaxed, omdat je merkt dat je het wel begrijpt?"

Leerling: "Nou, het enige wat ik begrijp is optellen, aftrekken en vermenigvuldigen."

Docent (Reflectief Luisteren & Bevestigen): "Dus de basisbegrippen zoals optellen, aftrekken en vermenigvuldigen zijn duidelijk voor je. Dat is een solide basis om op voort te bouwen."

Leerling: "Ja, maar algebra is zo anders. Het voelt alsof ik een nieuwe taal moet leren."

Docent (Open Vragen Stellen): "Wat denk je dat je nodig hebt om je meer op je gemak te voelen met algebra?"

Leerling: "Misschien extra hulp? Of een manier om het in kleinere stappen te breken zodat ik het beter kan begrijpen."

Docent (Bevestigen & Samenvatten van Verandertaal): "Het klinkt alsof je openstaat voor hulp en bereid bent om strategieën te proberen die het leren van algebra voor jou beheersbaarder kunnen maken. Laten we samen kijken hoe we dat kunnen aanpakken en welke middelen of ondersteuning beschikbaar zijn om je te helpen."

Voorbeeld 3: Weigering om een Jas Uit te Doen

Leerling: "Ik wil mijn jas niet uitdoen. Ik vind het koud in de klas."

Docent (Verbinden met Open Vragen): "Wat maakt dat je je jas aan wilt houden in de klas?"

Leerling: "Ik voel me gewoon comfortabeler zo. En het is echt koud hier."

Docent (Reflectief Luisteren): "Je voelt je dus comfortabeler en warmer met je jas aan. Begrijp ik dat goed?"

Leerling: "Ja, dat klopt."

Docent (Open Vragen Stellen): "Zijn er andere manieren waarop je je warm en comfortabel kunt voelen zonder je jas aan te houden in de klas?"

Leerling: "Nou, misschien als ik dichter bij de verwarming zit of als ik een trui bij me heb."

Docent (Reflectief Luisteren): "Dus een plekje dichter bij de verwarming of het dragen van een trui zou kunnen helpen. Welke van deze opties spreekt je het meest aan?"

Leerling: "Ik heb een trainingspak in mijn kluisje/ ik heb een trui thuis"

Docent (Bevestigen & Samenvatten van Verandertaal): "Dat klinkt als een goede oplossing. Dus als ik het goed begrijp, zou je je comfortabeler voelen met een trui/trainingspak aan in plaats van je jas, en zo kunnen we ook de klasregels volgen. Klopt dat?"

Leerling: "Ja, dat denk ik wel. Ik haal mijn trainingspak.."

Docent (Bevestigen): "Bedankt voor je flexibiliteit en het meedenken. Ik waardeer het dat we samen naar een oplossing hebben gezocht."

Voorbeeld 4: De grondhouding; empathisch kijken naar een leerling

Regulier perspectief:

Mo komt vaak te laat en mist regelmatig school. Zijn interactie met klasgenoten is beperkt en hij reageert soms heftig op uitdagingen. Vorige week werd hij voor drie dagen geschorst vanwege een incident.

Empathisch perspectief:

Mo gaat door een moeilijke tijd sinds het overlijden van zijn vader vorig jaar. Hij heeft dagelijkse verantwoordelijkheden thuis, zoals koken en wassen. Elke dag is een strijd voor hem, vanaf het moment dat hij opstaat tot het moment dat hij 's avonds laat naar bed gaat. Zijn aanwezigheid op school is een teken van zijn doorzettingsvermogen, ook al voelt hij zich daar soms niet op zijn plek.

Tot slot

Het implementeren van Motiverende Gespreksvoering (MVG) kan aanvoelen als nóg een taak op uw toch al volle bord. Ik kan de verzuchtingen al horen: “Met 30 leerlingen in de klas, hoe kan ik dan met elk van hen een diepgaand gesprek voeren?”, “Waar haal ik de tijd vandaan om dit te leren?”, “Is dit weer een nieuwe trend in het onderwijs?” of “Ik ben docent, geen therapeut.” Maar laten we even stilstaan: zijn dit niet vergelijkbare excuses die leerlingen gebruiken om zichzelf ervan te overtuigen dat ze uw vak niet hoeven te leren?

Denk eens terug aan de gesprekjes die u vandaag met leerlingen hebt gevoerd. Velen daarvan hadden waarschijnlijk al elementen van MVG in zich, simpelweg omdat u oprecht betrokken bent bij uw leerlingen. Maar hoeveel van die gesprekken hebben, zonder dat u het doorhad, mogelijk de motivatie van de leerling verminderd door een te snelle oplossing, een straf of een directieve opmerking? Stel u voor dat u met elk gesprek de leergierigheid en motivatie van uw leerlingen kunt aanwakkeren. Dat u die docent wordt die ze zich over tien jaar nog herinneren omdat u écht het verschil maakte.

Diverse studies laten zien dat training in MVG, gecombineerd met intervisie en het analyseren van gesprekken, docenten in staat stelt om deze gespreksstijl met succes toe te passen. En net als met elke andere vaardigheid, geldt: oefening baart kunst. Gelukkig geeft ieder gesprekje met een leerling u een oefenkans en directe feedback [12,13,14].

Dus, aan alle scholen en docenten: zie de potentie van MVG. Omarm deze benadering, niet alleen omdat het effectief is, maar vooral omdat het de relatie met uw leerlingen kan verdiepen en hun intrinsieke motivatie kan versterken. Als u zich afvraagt waar te beginnen, weet dan dat wij voor u klaarstaan. Onze trainingen en beeldcoaching bieden u de tools en inzichten om MVG eigen te maken. U zult snel de positieve veranderingen in uw gesprekken merken. Samen zetten we stappen om écht het verschil te maken in het leven van onze leerlingen.

Uitleg training MVG

In een training Motiverende Gespreksvoering leren docenten de theorie over motivatie te vertalen naar dagelijkse gesprekken met leerlingen. Aan de hand van eigen doelen en praktijksituaties maken docenten kennis met de grondhouding van MVG en de oplossingsreflex, met gespreksvaardigheden en met de procesmatigheid van zo’n gidsend gesprek. We gebruiken een grote diversiteit aan werkvormen om deze gespreksstijl eigen te maken, dus niet alleen maar rollenspellen.

Om de dagelijkse praktijk te gebruiken als input voor het leren zijn er twee mogelijkheden; Docenten nemen (met goedkeuring) gesprekken op, bijvoorbeeld een coach-gesprek, en nemen deze opname mee naar de training. De trainer komt filmen op locatie en bespreekt a.d.h.v. deze opname samen met de docent de persoonlijke ontwikkeling in MVG.

Ervaringen van trainers wijzen uit dat Motiverende Gespreksvoering als concept goed te begrijpen is, en dat het aanleren in de dagelijkse praktijk uitdagend kan zijn. Docenten hebben baat bij coaching en feedback; het zijn net leerlingen. Daarom zijn trainingen MVG altijd uitgesmeerd over een langere periode, zodat een docent de tijd heeft om steeds weer kleine stapjes te zetten, hierop te reflecteren en weer verder te leren. Al na een eerste training kan je als docent elementen van MVG toepassen en merk je kleine verschillen in de praktijk.

Omdat MVG bedoeld is om bij de leerling de eigen motivatie en bereidheid om te veranderen te versterken, gaat het er niet om dat je een verandering ‘afdwingt’. MVG is een kwestie van ‘zaadjes planten’, het gras gaat niet harder groeien door eraan te trekken. Je bent als docent dus al succesvol wanneer je vanuit oprechte interesse en zonder oordeel een gesprek(je) hebt gevoerd waarin je verandertaal hebt aangeboord! Ieder klein zetje in de rug is er één; je mag erop vertrouwen dat wat jij doet, helpt in het proces van de ander [15].

Wil je leren hoe je mensen écht kunt motiveren om te veranderen? Meld je dan aan voor onze inspirerende driedaagse opleiding Motiverende Gespreksvoering!

Bronnen

[1] Jolles, J. (2016). Het tienerbrein. Over de adolescent tussen biologie en omgeving. Amsterdam: Amsterdam University Press.

[2] Duckworth, A. L., Peterson, C., Matthews, M. D., & Kelly, D. R. (2009). Grit: Perseverance and passion for long-term goals. Journal of Personality and Social Psychology, 92(6), 1087–1101. https://doi.org/10.1037/a0012662

[3] Toshalis, E., & Nakkula, M. J. (2012). Motivation, engagement, and student voice. The Education Digest, 78(1), 29-35.

[4] Hart, M. J., McQuillin, S. D., Iachini, A. L., Weist, M. D., Hills, K. J., & Cooper, D. K. (2023). Expanding School-Based Motivational Interviewing Through Delivery by Paraprofessional Providers: A Preliminary Scoping Review. School Mental Health. https://doi.org/10.1007/s12310-023-09580-3

[5] Henry, L., Reinke, W. M., Herman, K. C., Thompson, A. M., & Lewis, C. G. (2021). Motivational Interviewing With At-Risk Students (MARS) Mentoring: Addressing the Unique Mental Health Needs of Students in Alternative School Placements. School Psychology Review. https://doi.org/10.1080/2372966X.2020.1827679

[6] Miller, W. R., & Rollnick, S. (2013). Motivational interviewing: Helping people change (3rd ed.). New York, NY: Guilford Press.

[7] Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2008). Self-determination theory: A macrotheory of human motivation, development, and health. Canadian Psychology/Psychologie Canadienne, 49(3), 182.

[8] Gersib, J. A. (2022). Supporting Middle School Student Behavior Change Through Motivational Interviewing. Beyond Behavior. https://doi.org/10.1177/10742956221122723

[9] Hastunç, F., & Tanhan, A. (2023). Psycho-Educational Effect of Motivational Interviewing on School Burnout. Psycho-Educational Research Reviews. https://doi.org/10.52963/perr_biruni_v12.n1.15

[10] Beckwith, V. Z., & Beckwith, J. (2020). Motivational Interviewing: A Communication Tool to Promote Positive Behavior Change and Optimal Health Outcomes. NASN School Nurse. https://doi.org/10.1177/1942602X20915715

[11] Ratanavivan, W., & Ricard, R. J. (2020). Making Positive Changes Counseling (MPCC) Program: A Creative Adaptation of Motivational Interviewing for Use with Children in School Settings. Journal of Creativity in Mental Health. https://doi.org/10.1080/15401383.2019.1641775

[12] Pennell, D., Campbell, M., Tangen, D., Runions, K. C., Brooks, J., & Cross, D. (2020). Facilitators and barriers to the implementation of motivational interviewing for bullying perpetration in school settings. Scandinavian Journal of Psychology. https://doi.org/10.1111/sjop.12502

[13] Terry, J., Weist, M. D., Strait, G. G., & Miller, M. (2021). Motivational Interviewing to Promote the Effectiveness of Selective Prevention: An Integrated School-Based Approach. Prevention Science. https://doi.org/10.1007/s11121-020-01124-4 

[14] Small, J. W., Frey, A. J., Lee, J., Seeley, J. R., Scott, T. M., & Sibley, M. H. (2021). Fidelity of Motivational Interviewing in School-Based Intervention and Research. Prevention Science. https://doi.org/10.1007/s11121-020-01167-7

[15] Mukherjee, B., Karila, C., Nelson, D. R., Flonneau, M., Faculté de droit, Chakraborty, P., & Frullini, E. (2022). Motivational interviewing: Intermediate/advanced skills. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry. https://doi.org/10.1016/j.jaac.2022.07.481