Onderwijs artikel

Professioneel gedrag is het hart van de professionele schoolcultuur

6 min leestijd

26-augustus-2024

Door Hannelore Hemeltjen en Sipke Ruijter geschreven.

In de eerste blog van dit drieluik, beschreven we dat een professionele schoolcultuur een grote rol speelt in het succes van zowel leerlingen als docenten. We bespraken wat een professionele schoolcultuur is, hoe professioneel gedrag tot stand komt en dat voorbeeldgedrag van schoolleiders cruciaal is. In deze tweede blog gaan we dieper in op (on)professioneel gedrag.

Cultuur wordt bepaald door gedrag. Toewerken naar de professionalisering van de schoolcultuur, betekent dus aansturen op het gedrag van de professionals in de school. Dit is geen ingewikkelde conclusie, maar het roept wellicht wel vragen op. Wat is dan professioneel gedrag en hoe kun je dit objectief bepalen? Na het lezen van deze blog heb je antwoord op deze vragen. Vervolgens zullen we in het laatste deel van dit drieluik over professionele schoolcultuur ingaan op het aanspreken van elkaar op de werkvloer.

De professional

Laten we eens kijken naar wat we verstaan onder een ‘professional’. Een professional heeft kenmerken zoals integriteit, verantwoordelijkheid, respect voor anderen, professionele competentie en voortdurende ontwikkeling (Gardner en Schulman, 2005). Vermeulen, Klaeijsen en Martens (2011) voegen hieraan toe dat een onderwijsprofessional:

Kennis deelt
Kennis ontwikkelt
Verantwoordelijkheid neemt en aflegt
Intrinsiek gemotiveerd blijft

Kenmerkende-houding-van-een-professional-1

Deze kenmerken van een professional maken professioneel gedrag in theorie best inzichtelijk, maar de werkvloer is weerbarstig. Zo moeten we beiden, met de kennis van nu, constateren dat we met de beste bedoelingen niet altijd even professioneel gehandeld hebben.

Sipke: ”Terugdenkend aan mijn eerste jaren als leidinggevende, moet ik nu toegeven dat ik met de beste bedoelingen niet altijd even professioneel heb gehandeld. Doordat ik de confrontatie in die tijd vermeed, heb ik menig collega tekortgedaan. Neem bijvoorbeeld die klagende collega die ik vrijstelde van surveilleren, omdat hij het zo druk had. Of toen ik toestond het rooster aan te passen voor die collega met die intimiderende staat van dienst, zodat deze fijn in zijn lokaal kon blijven.

Dit waren kortetermijnoplossingen, waar slechts één docent per keer van profiteerde. Mijn goede bedoeling keerden zich tegen mij, omdat andere collega’s de lasten moesten dragen door extra surveillance te draaien of te moeten zwerven door de school, met een stapel boeken onder de arm. Terugblikkend hielp ik mee aan ‘verworven rechten’ en besef ik me dat dit op meerdere vlakken onprofessioneel gedrag was.”

De vier criteria van professioneel gedrag

Om scherp te krijgen of gedrag professioneel is, hebben Galenkamp en Schut (2020) vier criteria opgesteld. Wanneer we op de werkvloer gedrag ervaren waarvan we in onze onderbuik voelen dat het niet klopt, kunnen we dit gevoel testen door middel van onderstaande drie vragen:

Draagt het vertoonde gedrag bij aan…
1. Het behalen van de doelen van de organisatie / school?
2. Tot toename van het welbevinden van de persoon zelf?
3. Tot toename van het welbevinden van de ander?

Is het antwoord op alle drie ‘ja’ dan is er sprake van professioneel gedrag. Zo niet, dan is het gedrag dus niet professioneel en komt het vierde criterium in beeld:

4. In een professionele cultuur wordt alle gedrag dat strijdig is met (een van) deze drie criteria) (op vriendelijke en duidelijke wijze) effectief begrensd’ Zo doen wij dat hier niet!

Het laatste criterium hebben wij uitgesplitst in: (‘afspraken maken en nakomen’, ‘uitspreken’ en ‘bespreken’, daarover meer in blog 3)

Als we de kenmerken van een professional en de criteria van professioneel gedrag samen in beeld brengen, komen we tot het volgende overzicht:

LeerGewoonte afbeeldingen (2)

Praktijkvoorbeeld professioneel gedrag

Laten we als voorbeeld Susan nemen. Ze is een bevlogen docent en levert goed werk af, zowel als collega als met de klas. De schoolregels over de bel (de professionele grens) zijn bij haar bekend, maar zij neemt de ruimte om hier soepel mee om te gaan (ze heeft een andere persoonlijke grens). Susan beloont haar klas vaak door ze na hard werken tien minuten eerder de les uit te laten gaan: ‘Wel stil zijn op de gang!’. De leerlingen zijn hartstikke blij met Susan als docent, ze is echt ‘chill’.

Toch hebben collega’s van Susan die in dezelfde gang werken moeite met het gedrag van Susan. De schoolregel is dat we tot de bel wachten met leerlingen weg laten gaan. Zij doen dat volgens afspraak en Susan niet. Dit roept reacties van leerlingen op in hun lessen.

Leggen we Susan’s gedrag langs de drie criteria van Galenkamp & Schut, dan kunnen we concluderen dat het in ieder geval niet leidt tot toename van welbevinden van haar collega’s. Susan’s gedrag is, hoe goed bedoeld ook, dus niet professioneel. Het is niet bevorderlijk voor de professionele schoolcultuur en de organisatie is er niet bij gebaat. Het gedrag draagt daarmee ook niet bij aan de doelen van de organisatie. Dit doet overigens niets af aan de kwaliteiten of de persoon Susan, maar het is belangrijk dat dit gedrag, op vriendelijke wijze, begrensd wordt (daarover meer in deel 3)

Hannelore: “Als docent besefte ik niet altijd welke impact mijn gedrag in de klas had op het team. Ik stond bijvoorbeeld toe dat leerlingen een broodje aten in de klas. Ze hadden trek na de gymles, en ik zag er op dat moment weinig kwaad in. Ook een leerling met een pet op liet ik soms toe, omdat ik er persoonlijk geen probleem mee had. Voor mij was het belangrijk dat de leerlingen goed meededen, er werd geleerd en dat er een fijne sfeer in de klas was.

Die zaken vind ik nog steeds van groot belang. Maar ik ben nu ook gaan inzien dat mijn keuzes verder reiken dan mijn eigen klaslokaal. Ik probeer nu steeds te checken of mijn acties in lijn zijn met de doelen van de school en of ze bijdragen aan het welzijn van anderen. Het gaat niet alleen om wat voor mijn klas werkt, maar ook om wat het beste is voor het team en de school als geheel. Deze bewustwording helpt me om mijn rol als docent met meer verantwoordelijkheid te vervullen.

Deze 'kleine' momenten - zoals een pet in de klas, een leerling die de jas aanhoudt in de klas, een onbeantwoorde e-mail of elkaar niet aanspreken - kunnen veel meer betekenen dan ze lijken. Ze beïnvloeden de cultuur van jouw school, ze veroorzaken scheurtjes. Gedrag is besmettelijk en zet de toon voor de hele schoolcultuur. En als jij je niet aan een afspraak hoeft te houden bij een pet, waarom dan wel met het beantwoorden van een mail?

Tot slot

De criteria van professioneel gedrag en de kenmerken van een professional helpen ons om beter te kunnen duiden wanneer gedrag nu professioneel is, of juist niet. Dit maakt het uiteindelijk ook makkelijker om elkaar hierop aan te spreken.

Het is interessant om met bovenstaande informatie de werkvloer op te gaan om scherp te krijgen of je jouw eigen gedrag altijd professioneel kunt noemen. En wanneer gedrag van collega’s bij jou een onderbuikgevoel oproept, is het de moeite waard om dit gedrag langs de drie criteria te leggen. Je zult ervaren dat de meeste gedragingen op deze manier goed te meten zijn. Daarnaast blijft er ruimte nodig voor meningsverschillen en discussie. De criteria zijn dan ook helpend om het gesprek hierover te voeren en dit gesprek is weer helpend voor bewustwording. Hoe gaan we eigenlijk om met elkaar en hoe bespreken we ons professionele gedrag? Over deze laatste vraag buigen we ons in Blog 3, het laatste deel van deze serie over de professionele cultuur.

Onprofessioneel gedrag komt voor in de meeste organisaties. Maar de professionaliteit van gedrag is een sterke voorspeller van de doelen die organisaties weten te bereiken. De experts van LeerGewoonte zijn gespecialiseerd in gedrag- en cultuurverandering met een wetenschappelijke aanpak. We begeleiden managementteams en personeel, maar staan zelf nog met één been in de praktijk als team- of schoolleider. Kijk op www.leergewoonte.nl/onderwijs voor een eerste kleine stap naar een meer professionele schoolcultuur. Je kunt daar onder andere onze tweedaagse opleiding professionele schoolcultuur vinden voor team- en schoolleiders, wil je hier mee over weten, plan dan een gesprekje in met Hannelore. Ben je geïnteresseerd in een incompany opleiding of wil je schoolbreed werken aan een professionele schoolcultuur? Plan dan een gesprekje in met David.

Bronnen

Gardner, H., & Schulman, L. (2005). The professions in America today: Crucial but fragile. Daedalus, 134(3), 13-18.

Galenkamp, H. & Schut, J.P. (2020). Handboek professionele schoolcultuur. Focus op koers en gedrag. Huizen: Uitgeverij Pica.

Vermeulen, M., Klaeijsen, A., & Martens, R. (Red.). (2011). Kenmerken professional: De lerende leraar. Docentprofessionalisering in de praktijk (Rapport nr. 13). Open Universiteit, Ruud de Moor Centrum. ISBN: 978-90-358-1775-3.